چرا اردوغان به سمت تل آویو رفت؟ /شرایط جدید آنکارا در منطقه

خبرگزاری مهر - گروه بین الملل: رئیس جمهوری ترکیه با وجود مواضع ضد صهیونیستی گذشته چند روز قبل، در سخنانی اعلام کرد که آنکارا خواهان روابط بهتری با تل‌آویو است. این در حالی است که ترکیه و رژیم صهیونیستی طی سالهای اخیر باوجود حفظ روابط گسترده تجاری، در بعد دیپلماتیک و سیاسی مناسبات پرتنشی را طی کردند که در نهایت سال ۲۰۱۸ منجر به اخراج سفرای هر یک از دیگری شد.

حمله کماندوهای اسرائیلی به کاروان همراه کشتی مرمره در سال ۲۰۱۰ که کمک‌های بشردوستانه برای ساکنان منطقه محاصره شده غزه را حمل می‌کرد اوج تنش میان آنکارا و تل آویو بود. در این حمله دستکم ۹ فعال ترکیه‌ای کشته شدند. روابط ترکیه و اسرائیل به مدت ۶ سال از سال ۲۰۱۰ قطع شد؛ اما تابستان ۲۰۱۶ اعلام شد که طرفین، روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود را از سر می‌گیرند هرچند این روابط مانند قبل دوستانه نشد روابط ترکیه و اسرائیل به مدت شش سال از سال ۲۰۱۰ قطع شد؛ اما تابستان ۲۰۱۶ اعلام شد که طرفین، روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود را از سر می‌گیرند هرچند این روابط مانند قبل دوستانه نشد.

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه چندی قبل به شدت از تحرکات عادی سازی روابط میان برخی کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی انتقاد کرده بود. وی به شدت به اقدام امارات برای عادی‌سازی روابط با تل آویو تاخته و تهدید کرده بود که سفارت کشورش در ابوظبی را تعطیل خواهد کرد.

آنکارا که پیش از این بارها اقدامات رژیم صهیونیستی علیه فلسطینی‌ها را محکوم کرده بود به تازگی رویکرد برخی کشورهای عربی در سازش با رژیم صهیونیستی را نیز مورد انتقاد قرار داده و آنرا نوعی خیانت توصیف کرده است.

المانیتور در اواخر ماه نوامبر گزارش داد که ترکیه در تلاش برای اصلاح روابط خود، یک کانال مخفی با تل‌آویو برقرار کرده است. «هاکان فیدان» رئیس سازمان اطلاعات ملی ترکیه چندین جلسه با مقامات ارشد امنیتی رژیم صهیونیستی از جمله یوسی کوهن رئیس موساد برگزار کرد. اما وی به تازگی تغییر موضع داده است و از برقراری روابط گرم با رژیم صهیونیستی خبر داده است.

اردوغان هنگامی که گفت که مایل به داشتن بهترین روابط با اسرائیل است در واقع بمبی سیاسی را منفجر کرد. نکته جالب اینکه این موضع‌گیری اردوغان پس از عادی سازی روابط مغرب با رژیم صهیونیستی است. روابط میان ترکیه و رژیم صهیونیستی ریشه دار است و به سال ۱۹۴۹ برمی گردد که دولت وقت ترکیه این رژیم را به رسمیت شناخت و روابط دیپلماتیک با آن برقرار کرد روابط میان ترکیه و رژیم صهیونیستی ریشه دار است و به سال ۱۹۴۹ برمی گردد که دولت وقت ترکیه این رژیم را به رسمیت شناخت و روابط دیپلماتیک با آن برقرار کرد. با وجود تنش در روابط میان آنکارا و تل آویو در سال ۲۰۱۰ به سبب حمله اسرائیل به کشتی مرمره که حامل کمک‌های بشردوستانه به غزه بود؛ اما همکاری اطلاعاتی و نیز اقتصادی میان دو کشور از آن تأثیر نپذیرفت به طوری که حجم مبادلات تجاری میان طرفین به حدود ۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ رسید و شرکت‌های هواپیمایی ترکیه بیش از ۶۰ پرواز در هفته به فرودگاه تل آویو انجام می‌دادند. اسرائیل منبع اصلی سلاح ترکیه بوده است و اوج آن همکاری طرفین در زمان حمله ارتش ترکیه به شمال قبرس در سال ۱۹۷۴ که آمریکا و اروپایی‌ها در اعتراض به این حمله از فروش سلاح به ترکیه خودداری کردند، می‌رسد.

۴ دلیلی که اردوغان را به سوی تل آویو سوق می‌دهد

گمانه زنی‌هایی درباره علت گرایش اردوغان به ممنوعیت‌های سابقش و گرمی روابط با طرفی که تا دیروز آنرا جنایتکار و قاتل ملت فلسطین می‌خواند وجود دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛

اول، مشارکت سریع و عمیق میان اردوغان و «علی اف» رئیس جمهور آذربایجان که در جریان جنگ قره باغ هنگامی که اردوغان تجهیزات نظامی سنگین و پهپاد بیرقدار ترکیه را در حمایت از باکو به جمهوری آذربایجان گسیل داشت، آشکار شد و حامی متحدش که روابط قوی با اسرائیل دارد، باشد به ویژه که گفته می‌شود علییف نقش میانجی میان اردوغان و نتانیاهو بازی می‌کند.

دوم، تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه ترکیه: آمریکا با خرید سامانه اس ۴۰۰ روسیه از سوی آنکارا مشکل دارد و به دنبال وضع تحریم علیه آن است و اتحادیه اروپا به عنوان حامی یونان و قبرس به دنبال وضع تحریم است. رئیس جمهور ترکیه بر این باور است که لابی یهودی در آمریکا و اروپا می‌توانند به وی در ممانعت از تحریم یا کاهش این تحریم‌ها کمک کنند.

سوم، باخت ترامپ در انتخابات و پیروزی بایدنی که حامی کردهاست و اردوغان به اسرائیل و نفوذش و قرار گرفتن در کنارش در هرگونه برخورد آتی با دولت جدید آمریکا که انتظار می‌رود دشمنان اردوغان به ویژه فتح الله گولن متهم به طراحی کودتای اخیر در ترکیه، را مورد حمایت قرار دهد، نیاز دارد.

چهارم، در سایه تداوم روند سازش کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی به ویژه کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، اردوغان تصمیم به بهره جستن از این فرصت برای ملحق شدن به این روند است تا از این رهگذر نه تنها روابط خود را اسرائیل گرم کند بلکه با برخی کشورهای عربی مانند مصر و حاشیه خلیج فارس مانند عربستان هم روابطش را بهبود ببخشد. نکته مورد توجه اینکه حتی یک کلمه هم در نقد سازش مغرب با تل آویو نکرده است هر چند که روابط گرمی هم با مغرب ندارد.

سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا این بروز تغییر در سیاست ترکیه اردوغان در قبال متحدانش به ویژه اخوان المسلمین منجر خواهد شد؟ آیا این زمینه عادی سازی روابط قطر با اسرائیل خواهد بود به ویژه که دوحه مهمترین متحد اردوغان در منطقه است؟ آیا این زمینه ساز عادی سازی روابط قطر با اسرائیل خواهد بود به ویژه که دوحه مهمترین متحد اردوغان در منطقه است؟ جواب این سوالات را نمی‌دانیم اما بعید نیست که این جایگاه اردوغان در میان متحدان عربی خود یا حداقل بیشتر آنها را دچار تزلزل کند.

به هر حال آنچه می‌توان گفت این است که اردوغان به دلایلی که در بالا اشاره شد یعنی پیشبرد اهداف خود در منطقه و حوزه دریای مدیترانه، مقابله با تحریم‌های احتمالی آمریکا و اتحادیه اروپا است انتظار می‌رود که روابط ترکیه و آمریکا حداقل در کوتاه مدت در دوره بایدن، وارد یک مرحله سخت شود. از این رو اردوغان به دنبال آن است که با کمک رژیم صهیونیستی مخالفت‌ها را خنثی و حمایت واشنگتن را جلب کند.

برآورد تحولات این است که با توجه به این موضع گیری رابطه وی با اخوان المسلمین به کجا خواهد رسید. اظهارات اردوغان این ذهنیت را ایجاد کرده است که آنکارا با ماهیت رژیم صهیونیستی مشکلی ندارد و تنها نظرش این است که تل آویو رفتار بهتری را با فلسطینی‌ها داشته باشد و این در حالی است که جهان اسلام و نه برخی حاکمان عربی خائن، معتقد هستند که اصل رژیم اشغالگر قدس مشروعیت ندارد و حتی یک وجب از خاک فلسطین نباید از سوی جهان اسلام پذیرفته شود.